Laten we starten met een testje! Stel: je komt in een stresserende situatie terecht. Je voelt je overweldigd, angstig of onrustig. Wat is je eerste reactie? Wat doe je om je weer veilig(er) te voelen? 1. Je wil weg. Misschien verlaat je werkelijk de ruimte. Misschien blijf je fysiek aanwezig, maar trek je je aandacht weg uit je lichaam, uit de situatie (‘ik ben bang, ik wil naar huis’). 2. Je zoekt verbinding, bevestiging, gaat pleasen… Je kan het niet alleen. Je hebt anderen nodig om je weer veilig te voelen ('het doet pijn, help mij alstublieft'). Of je ontkent je eigen noden en projecteert ze op anderen (‘ik zie jouw pijn, ik zal jou helpen’). 3. Je verstopt je, laat je niet zien, komt niet in actie. De enige actie zit in passieve weerstand, door bijvoorbeeld niet te doen wat de ander wil dat je doet (‘het doet pijn, laat mij gerust’) 4. Je controleert je omgeving om te vechten tegen de innerlijke onrust. Je overweldigt of verleidt de anderen, zodat ze doen wat jij wil (‘het doet pijn, maar ik heb alles onder controle’). 5. Je gaat je best doen, de regels volgen, in actie schieten. Alle energie gaat naar presteren en het 'juist' doen, zoals het hoort (‘het doet pijn, ik moet het nog beter doen’).
Lees gerust verder als je wil weten wat jouw reactie vertelt over je karakterstructuur :-)
Wat zijn karakterstructuren?
Tijdens de zwangerschap, geboorte of vroege kindertijd maken we situaties mee die pijnlijk of confronterend zijn. Om ons hiertegen te beschermen, ontwikkelen we strategieën die - wanneer ze blijken te werken - na verloop van tijd overlevingspatronen worden. Als volwassene ontwikkelen deze patronen zich tot karakterstructuren: typische manieren waarop we reageren op dagelijkse gebeurtenissen en situaties. Dit kan zich tonen op verschillende vlakken:
- fysiek: in onze lichaamshouding, lichaamsvorm en spierspanning - mentaal: in gedachten, overtuigingen en mentale verdedigingsconstructies - emotioneel: in wat we (al dan niet) voelen, de emoties die we (al dan niet) toelaten
Door onze vroege ervaringen hebben we dus onbewuste gewoontepatronen gecreëerd, die onze waarneming en ervaring van de wereld filteren en kleuren.
De leer van de karakterstructuren beschrijft de defensiepatronen die een mens in zijn ontwikkeling kan vormen. Wilhelm Reich wordt beschouwd als de grondlegger van deze leer.
Zijn theorie over de karakterstructuren werd later verder uitgewerkt door Alexander Lowen (bio-energetica) en John Pierrakos (core energetics), maar in deze blog baseer ik me op 'the 5 personality patterns' van Steven Kessler.
In plaats van de pathologisch klinkende namen die oorspronkelijk gebruikt werden om de karakterstructuren te benoemen (schizoid, oral, masochistic, psychopatic & rigid), gebruik ik hier de benamingen van Kessler: the leaving pattern (1), the merging pattern (2), the enduring pattern (3), the aggressive pattern (4) en the rigid pattern (5). Deze benamingen maken immers heel helder dat de karakterstructuren niet gaan over wie we zijn, maar wel over wat we doen als we ons angstig, bedreigd of onveilig voelen.
Hoe ontstaan karakterstructuren?
Als baby zijn we open en sensitief. We resoneren met onze omgeving en zoeken onbewust naar manieren om de vele indrukken en sensaties die we ervaren, te reguleren. We hebben hiervoor in eerste instantie onze ouders of zorgverleners nodig. Zij kunnen ons liefdevol troosten wanneer we ons overweldigd voelen, ervoor zorgen dat we ons veilig en geliefd voelen, ons geruststellen als we bang zijn (= co-reguleren).
Ons zenuwstelsel is ontworpen om zichzelf te reguleren van spanning naar ontspanning, maar pas op volwassen leeftijd hebben we – idealiter – de nodige vaardigheden verworven om dit volledig autonoom te doen. Spijtig genoeg kennen velen van ons een kindertijd die verre van ideaal is en doorlopen we niet alle ontwikkelingsfases zonder kleerscheuren...
Elke karakterstructuur vindt zijn oorsprong in een bepaalde ontwikkelingsfase en een ontwikkelingsbehoefte waaraan niet voldaan werd. Hier valt nog veel over te schrijven, maar in deze blog ga ik daar niet dieper op in.
Karakterstructuren en energetische gewoontepatronen
De karakterstructuren sturen onze aandacht en bepalen onze spierspanning (ook wel 'body armoring' genoemd). Ze bepalen dus ook de energiestroom in ons lichaam. En aangezien meer energie in een bepaald lichaamsdeel ervoor zorgt dat dit lichaamsdeel groter wordt, worden je lichaamsvorm en -houding ook bepaald door je gewoontepatronen.
leaving pattern:
Alle stimuli komen fel binnen bij jou. Je bent hypersensitief. Je ervaart veel angst en je wil weg: weg uit de situatie, weg uit je lichaam. Allicht heb je je al onveilig gevoeld in de baarmoeder (ongewenste zwangerschap, ziekte ouder, forceps bevalling...). Om je te beschermen, trek je je energetisch weg uit je lichaam, naar de geestelijke (spirituele of intellectuele) wereld.
merging pattern:
Op heel jonge leeftijd ervaarde je een tekort (aan voeding en/of aan zorg), waardoor je nu vastzit in het tekort en een gevoel van leegte. Ofwel identificeer je je met je behoefte en wacht je op redding (pure merging - behoeftig, aanklampend), ofwel projecteer je je eigen noden op anderen en ga je hen 'redden' (compensated merging - 'de hulpverlener'). Om je te beschermen, heb je de ander nodig. Je energie beweegt dus naar buiten.
enduring pattern:
Ze noemen je ook wel eens het 'verslagen kind'. Je ouders tolereerden je autonomie niet en om je te beschermen heb je jezelf teruggetrokken. Energetisch beweeg je naar binnen en diep de grond in, om je te verstoppen. Je legt je neer bij de situatie en kan veel verdragen, maar binnenin voelt alles zwaar en vast en bouwt de woede zich op. Er is weinig zelfexpressie en je komt moeilijk in actie. Je weerstand uit zich passief.
aggressive pattern:
Jij bent het kind dat alle gevechten won. In een ander scenario verleidde één ouder je tot een coalitie tegen de andere ouder. Wat zeker is: je hebt je verraden gevoeld en alleen. Om je te beschermen, heb je je hart op slot gezet, toon je je sterk en zelfzeker en domineer je je omgeving via controle of verleiding. Je energie beweegt naar je bovenlichaam (zo lijk je sterker en soms zelfs intimiderend) en naar buiten.
rigid pattern:
Als kind werd je gewaardeerd en geliefd voor je prestaties en niet voor wie je intrinsiek was. Je bent gefocust op de vorm en de regels van het leven en je energie is vooral gericht op 'het juist doen'. Om je te beschermen hou je onbewust veel spanning vast, vooral in borst en buik. In plaats van je emotioneel te laten raken, span je alles samen en zet je je energie om in activiteit. Je bent rigide en je focust je op nauwkeurigheid en prestaties.
Out of pattern, into presence
Terug naar de test van het begin en jouw automatische reactie bij stress...
Als je jezelf aandachtig observeert, merk je misschien dat je vaak op eenzelfde strategie terugvalt bij angst, frustratie, irritatie... En meestal herken je ook een tweede karakterstructuur, die als een soort van back-up fungeert als de eerste strategie niet blijkt te werken. Het is belangrijk om te benadrukken dat deze karakterstructuren kunnen veranderen doorheen je leven, afhankelijk van je behoeften en intenties. De ene karakterstructuur is ook niet beter dan de andere.
Uiteindelijk draait alles om veiligheid. Stephen Porges zei het al:
"If you want to change the world, start helping people to feel safer."
Als je je veilig voelt, hoef je immers niet terug te grijpen op 'oude' gewoontepatronen die je niet meer dienen. Bij voldoende veiligheid ben je aanwezig in het moment en voel je je vrij om vanuit het huidige moment bewuste keuzes te maken en richting te geven aan je leven.
De verandering begint in eerste instantie bij jezelf: bij het opmerken van je gewoontepatronen, de fysieke spanning in je lichaam, de emotionele blokkades... Hans schreef het al in een vorige blog ‘Je lichaam: een stille opslagplaats van spanning’: "je lichaam is niet alleen een passief structureel kader voor je geest; het is een levend verslag van je levenservaringen, vooral die uit je kindertijd".
Onze gewoontepatronen kunnen ons zo diep vormen dat we denken dat dat is wat we zijn. We zijn er als het ware mee vergroeid. Niets is minder waar: ze verhullen onze essentie. Kan je jezelf exploreren als dit levende verslag van je levenservaringen: nieuwsgierig en open? Voel je je klaar om te werken met de opgeslagen spanning in je lichaam? Wil je leren hoe je veiligheid kan creëren zonder telkens in dezelfde vicieuze cirkel terecht te komen?
Kijk dan zeker op onze kalender of contacteer ons voor meer info.